Ταξίδι ζωής ή θανάτου 

Με το τελείωμα της Σαρακοστής, τα σπογγαλιευτικά σκάφη εξοπλισμένα με τα απαιτούμενα, ξεκινάνε για το μεγάλο ταξίδι, διάρκειας 6-7 μηνών. 
Ταξίδι ζωής ή θανάτου, όπως έλεγαν οι νησιώτες. 

Πόσοι άραγε θα γύριζαν πίσω γεροί; 
Πόσοι σακατεμένοι απ' τη νόσο των δυτών να σέρνονται ανάπηροι με δυο μπαστούνια στο νησί; 
Και πόσοι θα άφηναν τα κόκαλά τους σε κάποια αμμουδερή παραλία;

Ο εικονιζόμενος γέροντας Λατάρης ήταν γυμνός δύτης.  Διηγούνται στην Κάλυμνο ότι στα νιάτα του τον κατάπιε καρχαρίας, αλλά λόγω του βάρους της σκανδαλόπετρας, που κρατούσε πάνω του, το κήτος τον ξέβρασε χωρίς σοβαρά τραύματα.

Πάλη με τα κύματα 

Τα σφουγγαράδικα από την Κάλυμνο, τη Σύμη, τη Χάλκη, την Αίγινα, την Ύδρα και άλλα νησιά του Αιγαίου τραβούσαν για τους τόπους της σφουγγαροδουλειάς. 

Μερόνυχτα πάλευαν με μανιασμένα κύματα και λυσσασμένους αέρηδες, χαμένοι συχνά μεσοπέλαγα με τα άρμενα τσακισμένα. 

Παρ' όλα αυτά ελάχιστα ήταν τα ναυάγια και λιγοστοί οι χαμοί σφουγγαράδων από τις κακοσύνες των καιρών. Ήταν όλοι τους επιδέξιοι ναυτικοί, που γνώριζαν όλα τα σημάδια των καιρών και τις κακοτοπιές των ακτών, τις ξέρες, τα βάθητα των νερών, τα αραξοβόλια.

Σφουγγαρότοποι 

Ταξίδια εντός Ελλάδας

Τα σφουγγαράδικα ξεκινούσαν με διαφορετικούς προορισμούς, άλλα για τις Κυκλάδες και τα νησιά του Β. Αιγαίου, άλλα για το γύρο της Πελοποννήσου και άλλα για τα νησιά του Ιονίου πελάγους. 

Δεν έλειπαν βέβαια και τα μικροτάξιδα στα γύρω νησιά τους που ήταν πλούσια σε καλής ποιότητας σφουγγάρια. Εκεί συνήθως τραβούσαν τα "μονοκάικα", μια δούλεψης και οι γυαλάδικες βάρκες που ψάρευαν το σφουγγάρι με καμάκι ή ρεβέρα.

Τα σφουγγαράδικα ψάρευαν και εντός 

και εκτός συνόρων της χώρας

Το υδραίικο σφουγγαράδικο "Νικηφόρος" 

του Καλογιάννη στην Αλεξάνδρεια

Ταξίδια εκτός συνόρων

Τα περισσότερα όμως σφουγγαράδικα, τα μεγάλα όμως συγκροτήματα με ντεπόζιτο (φορτηγίδα) και δυο ή τρία μηχανοκάικα, τραβούσαν κατά τις ακτές της Β. Αφρικής. 

Έφταναν, μέσω της Κρήτης, μετά από δυο μερόνυχτα στις ακτές της Λιβύης.(Τομπρούκ, Ντέρνα, Βεγγάζη, Τρίπολη, κόλπο Σύρτης) 

Από 'κει χωριζόντουσαν άλλα για τις περιοχές της Αιγύπτου (Σαλούμ, Μάρσα Μαντρούχα, Αλεξάνδρεια, Πορτ Σάιντ) και άλλα για τις περιοχές της Τυνησίας. 

Άλλα σφουγγαράδικα τραβούσαν νότια περνώντας από τα Δωδεκάνησα, την Κάρπαθο, την Κάσο και έπιαναν Κύπρο, όπου δούλευαν τις ακτές της γύρω-γύρω. 

Από 'κει έβγαιναν ανοιχτά στη Συρία και κατέβαιναν ψαρεύοντας ως το Πορτ Σάιντ. Πολλοί καπεταναίοι τολμηροί και ριψοκίνδυνοι δούλευαν στα διεθνή νερά, στο κανάλι της Μάλτας απ' όπου διέρχονταν πολλά πλοία. Πολλοί τραβούσαν δυτικότερα στις ακτές της Αλγερίας και του Μαρόκου.

Αντιμέτωποι με τις τοπικές αρχές

Κάποια σφουγγαράδικα ψάρευαν χωρίς άδεια στις ακτές της Σικελίας, της Κάτω Ιταλίας και πολλοί πήγαιναν βόρεια στη Σαρδηνία και στην Κορσική. 

Βέβαια εκτός από σφουγγάρια ψάρευαν, αν ήταν δυνατό, κόκκινα κοράλλια. Οι τοπικές αρχές αντιμετώπιζαν τους σφουγγαράδες άλλοτε με εύνοια, κατανοώντας τον κόπο τους για το μεροκάματο, και άλλοτε με κυνηγητό που είχε ως  αποτέλεσμα την κατάσχεση των αλιευμάτων τους. 

Το μεροκάματο 

Οι σφουγγαράδες όταν έπιαναν στεριά στην Βόρεια. Αφρική κανόνιζαν για άδειες σπογγαλιείας με τις τοπικές αρχές και άρχιζαν αμέσως την δουλειά. Δουλεύανε ασταμάτητα όλους τους καιρούς εκτός των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας το Δεκαπενταύγουστο. Τότε έκαναν το λιάσιμο των σφουγγαριών και ξεκουραζόντουσαν. 

Οι ρηχίτικες δουλειές (18 οργιές νερά και μέσα) ήταν η αλίευση των σφουγγαριών κοντά στην ακτή. Τα ντεπόζιτα αραγμένα στις ρίβες (μικροί απάνεμοι όρμοι) περίμεναν να γυρίσουν τα μηχανοκάικα ή οι γυαλάδικες από τη δουλειά.

Οι βαθύτικες δουλειές (30 οργιές νερά και έξω) ήταν η αλίευση των σφουγγαριών στα ανοιχτά (στην ράντα), μίλια μακριά απ΄την στεριά.

Εκεί στην ράντα φουνταρισμένο το ντεπόζιτο για όλο το καλοκαίρι μέσα στα κύματα, σε κατεβασιές (βόρειοι ισχυροί άνεμοι) ή με αγριολεονάδες (νοτιοδυτικοί άνεμοι) και χαψίνια δούλευαν με τα μηχανοκάικα τους πάγκους (τους σφουγγαρότοπους).

Από τα χαράματα ξεκινούσαν το μεροκάματο, όλη μέρα οι κουπάδες στο γύρισμα της ρόδας της κάσας (αεροαντλία ) και οι βουτηχτάδες στην αναμονή, να περιμένουν τον νεπέτι τους (σειρά τους) για να φορέσουν το "φόρεμα" ή να αρπάξουν την βαριά σκανταλόπετρα και να πέσουν στην άγνωστη μαυροπράσινη θάλασσα .

Η διατροφή και η ζωή των σφουγγαράδων

Η ημερήσια διατροφή των πληρωμάτων 

Λίγες ψειριασμένες "γαλέτθες" ( ψωμί φρυμένο) βρεγμένες με λάδι, λίγες ελιές ή μερικές σαρδέλες ήταν το μεσημεριανό φαγητό των σφουγγαράδων. Οι δύτες όμως αντίθετα από τους σφουγγαράδες δεν έβαζαν μπουκιά στο στόμα τους όλοι μέρα λόγω της σχολαστικής δουλειάς που είχαν να κάνουν. Αργά το σούρουπο μόλις τελείωναν τη δουλειά τους ερχόταν η στιγμή που όλοι γεύονταν το μαγειρεμένο φαγητό που αποτελείτο από λίγα όσπρια, ρύζι, ψάρια και μπουκιές από κρέας "καβουρμά " (μπουκιές καβουρδισμένες και χωμένες σε λίπος) ανακατεμένο με ζυμαρικά και μπόλικη σάλτσα μπελτέ. Το νερό τους το έβαζαν σε βαρέλια από πετρέλαιο αλλά αυτό ζεσταινόταν και μόλις πηγαίνανε να πιούνε τους καιγόταν το λαρύγγι.

Υδρα, 1896 

Τα εγκαίνια του φούρνου γαλέτας

για τα σφουγγαράδικα 

στο "Λούμι του Γκικ-Λάζαρι"

Η σκληρή και άθλια ζωή των σφουγγαράδων 

Καθημερινά αντιμετώπιζαν μεγάλα προβλήματα που μερικές φορές μπορεί να μην έβρισκαν κάποια λύση και να είχαν άσχημο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα αν αρρώσταινε κάποιος δεν τον πήγαιναν στο νοσοκομείο παρά μόνο αν ήταν "του θανατά", αλλιώς του προσφέρανε περίθαλψη με το "φαρμακείο" του καϊκιού ή με διάφορα γιατροσόφια. Αυτό γινόταν γιατί τα λιμάνια ήταν μίλια μακριά και το μάζεμα των σφουγγαριών ήταν μία σχολαστική δουλειά που δεν τους επέτρεπε να χασομερήσουν. Έτσι όταν τους τύχαινε κάποιο περιστατικό που δεν είχε λύση, κράταγαν γερά το τιμόνι της σφουγγαροδουλειάς και ονειρεύονταν ένα νέο ταξίδι, κάτω από καλύτερες συνθήκες...