ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΓΓΩΝ: Ποικιλομορφία | Είδη σπόγγων

P h y s i s

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΓΓΩΝ

Ποικιλομορφία | Είδη σπόγγων | Ασθένεια

Τα σφουγγάρια αναπτύσσονται, εξαρτώνται και επιβιώνουν από το περιβάλλον στο οποίο ζουν.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ανήκουν στο ζωϊκό βασίλειο αφου διαπίστωσε την ύπαρξη αίσθησης σε αυτά. Μεταγενέστερα ο Πλίνιος και ο Αιλιανός διατύπωσαν ότι οι σπόγγοι συστέλλονται και διαστέλλονται με την παρουσία ανάλογου ερεθίσματος.

Πολύ αργότερα (τον 16ο αιώνα),ο Rondelet, o Lamark, o Cuvier, το 1940 η Hyman και o Brien (1967) προσδιόρισαν την οριστική τοποθέτηση των σπόγγων στα Μετάζωα

Τα σφουγγάρια ανήκουν στο φύλο Ποροφόρα (Porifera). Μέσω των χιλιάδων πόρων τους αντλούν ποσότητες νερού και φτάνουν στο τριπλάσιο του όγκου τους ανά ώρα.

Τσιμούχα ή δερματώδης σπόγγος μεγάλου βάθους

Τσιμούχα ή δερματώδης σπόγγος

Ο σκελετός των σπόγγων εξαφανίσθηκε με τους αιώνες και τη θέση του πήραν ίνες σπογγίνης, δηλαδή, το κοινό επεξεργασμένο σφουγγάρι.

Οι σπόγγοι έχουν σπάνια αρχιτεκτονική, βασισμένη σε ένα σύστημα σωλήνων νερού που σχηματίζουν μαιάνδρους. Στα σημεία που διακόπτουν οι μαίανδροι υπάρχουν θάλαμοι που περιέχουν χοανοκύτταρα μέσα στα οποία αποθηκεύεται μεγάλο μέρος της τροφής τους (οργανική ύλη). Μετά την τροφή τους αποβάλουν το νερό από το οποίο έχουν πάρει όλα τα βακτήρια. Από αυτή τους τη λειτουργία οι σπόγγοι ονομάζονται και θαλάσσια βιολογικά φίλτρα.

Η ποικιλότητα των μορφών είναι συνάρτηση πολλών παραμέτρων, όπως η θερμοκρασία, ο φωτισμός, η ύπαρξη ή όχι ρευμάτων, ο κυματισμός, το βάθος, ακόμα και η ηλικία του ζώου.

Συνοπτικά θα λέγαμε ότι οι φυσικοί και οι χημικοί παράγοντες του θαλάσσιου περιβάλλοντος επιδρούν στη μορφή, την κατανομή, το μεταβολισμό και την αναπαραγωγική ικανότητα των σπόγγων.

Τα είδη

Τα σφουγγάρια διακρίνονται σε «άγρια» και «ήμερα» ή σε εμπορικά και σε μη εμπορικά. Τα εμπορικά είδη των σπόγγων, που συναντώνται στο Αιγαίο και στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο είναι:

α) Hippospongia communis (Lamark 1813) ή Καπάδικο. Σφουγγάρι σχεδόν σφαιρικό. Η κάτω επιφάνειά του είναι τραχιά και με αυτή προσφύεται στο υπόστρωμα. Το χρώμα του είναι σκούρο καφέ και αλιεύετε σε βάθη από 9 μέχρι 80 μέτρα. Αλιευτικά πεδία βρίσκονται στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα, στις Κυκλάδες και την Εύβοια.

Στο είδος αυτό ανήκει ο «Δροσίτης». Πρόκειται για ένα Καπάδικο που ζεί σε θαλασσινές σπηλιές και έχει χρώμα ανοιχτό καστανό.

Καπάδικο

β) Spongia officinalis (linaeaus 1759) adiatica (Schmidt 1862) Λέγεται και «ματαπάς», όταν προέρχεται από μικρά βάθη, ή «φίνο» ή ελληνικός σπόγγος μπάνιου. Το χρώμα του μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα προς τη θολερότητα. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα η αίσθηση του βελούδου που δημιουργεί η λεπτή του αφή.
Αλιευτικά πεδία βρίσκονται στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα, στη Σάμο και την Εύβοια σε βάθη μέχρι 100 μέτρα.

Mαταπάς

Καλύμνιος σφουγγαράς επιδεικνύει την πραμάτειά του,

που αλίευσε στα παράλια της Λιβύης

γ) Spongia officinalis (linaeaus 1759) mollissima (Schmidt 1862)
Λέγεται και «μελάθη» ή «τούρκικο φλιτζάνι» ή «λεπτός σπόγγος τις Συρίας». Το σχήμα του θυμίζει χωνί ή φλιτζάνι. Ζει σε βυθούς με χονδρόκοκκη άμμο και σε βάθη 50 μέτρα περίπου.

Mελάθη ή τούρκικο φλυτζάνι

δ) Spongia agaricina (Pallas,1766) ή Spongia officinalis lamella (scchuize,1862).
Οι σφουγγαράδες το λένε «λαγόφυτο» ή «ψαθούρι» ή «λαφίνα» ή «αυτί ελέφαντα».
Το σχήμα του μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία του. Όμως κατά την ενήλικη φάση της ζωής του το σχήμα αλλάζει τελείως, γίνεται ελασματοειδές και θυμίζει βεντάλια. Το χρώμα του είναι γκρίζο-μπλε και η διάμετρος του φτάνει το 1 μέτρο. Προτιμά τα κοραλλιογενή υποστρώματα και συναντάται σε βάθη 60 έως 100 μέτρα.

Αυτί ελέφαντα

Tσιμούχα

ε) Spongia zimoca ( schmidt,1862)

Πρόκειται για τη γνωστή «τσιμούχα» ή αλλιώς «δερματώδης σπόγγος». Το χρώμα της εξωτερικά είναι μαύρο προς γκρι και εσωτερικά καφέ σκούρο και θυμίζει πολλές φορές το χρώμα της σκουριάς.

Προτιμά τα κοραλλιογενή υποστρώματα και συναντάται σε βάθη 25 έως 100 μέτρα.
Αλιευτικά πεδία βρίσκονται στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα και στις Κυκλάδες.

Η ασθένεια των σφουγγαριών

Το 1986 μία τρομερή ασθένεια κατέστρεψε ολοσχερώς όλα τα αλιευτικά πεδία της Μεσογείου. Ο πανικός των σφουγγαράδων ήταν μεγάλος. Από τη μια οι αρχές μιλούσαν για ρύπανση, από την άλλη οι ψαράδες για ραδιενέργεια από το ατύχημα του Τσερνομπίλ. Το μόνο σίγουρο ήταν η καταστροφή των αλιευτικών πόρων. Στα άρρωστα σφουγγάρια παρατηρήθηκε ασυνέχεια στη δομή των ινών σπογγίνης, καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών και λύση των κυττάρων.

Μέσα σε λίγες ημέρες είχε ολοκληρωθεί η ολοσχερής καταστροφή των σπόγγων, ενώ μια έντονη μυρωδιά υδρόθειου αναδυόταν από την εγγύς περιοχή. Η μεγάλη ταχύτητα με την οποία εξαπλώθηκε η ασθένεια κατά την περίοδο της έξαρσης, φθάνει τα όρια της επιδημίας εκρηκτικού τύπου, ενώ όλο το υπόλοιπο χρονικό διάστημα εμφανίζεται υπό ενδημική μορφή.

Σπόγγος χτυπημένος από την ασθένεια.

Aλιεύθηκε στο Κάβο ντ΄Ορο.

Καπάδικο

Μελάθη ή τούρκικο φλυτζάνι

Η ασθένεια είχε επιπτώσεις σε όλους τους εδραίους οργανισμούς και εξαπλώθηκε σε βάθη από 0-50 μ. Μπορούμε σήμερα να πούμε με βεβαιότητα ότι η ασθένεια πέρασε από συγκεκριμένα μονοπάτια, ακολουθώντας πιστά το θαλάσσιο ρεύμα της «Λεβαντίνης».

Η ανάκαμψη των αλιευτικών πεδίων.

Σήμερα τα αλιευτικά πεδία ανακάμπτουν και αυτό οφείλεται στις μετακινήσεις των προνυμφών των σφουγγαριών.

Το γεγονός αυτό μας εξασφαλίζει ότι η σπογγαλιεία θα συνεχίσει την παραδοσιακή εξελικτική της πορείας και δεν θα καταλήξει μουσειακό έκθεμα με μεγάλο κοινωνικό ενδιαφέρον.

Εάν στηριχθούν οι εμπλουτισμοί των αλιευτικών πεδίων (επιτάχυνση των φυσικών διαδικασιών), η σπογγοκαλιέργεια, η έρευνα στην απομόνωση φαρμακευτικών πρώτων υλών και η πιστοποίηση της ποιότητας, η οποία θα διαχωρίσει το μεσογειακό σφουγγάρι από τα άλλα, τότε οι προοπτικές του κλάδου είναι ευοίωνες και πολλά υποσχόμενες για το άμεσο μέλλον.

Από το ένθετο "Επτά Ημέρες" της εφημερίδας "Καθημερινή" στις 13-9-1998
ΣΦΟΥΓΓΑΡΙ ΚΑΙ ΣΦΟΥΓΓΑΡΑΔΕΣ