Κάνοντας μια ανασκόπηση στην ιστορία της σπογγαλιείας δεν μπορούμε να μην σταθούμε σε ένα γεγονός που έμελλε να αλλάξει την οικονομική και κοινωνική ζωή σε όλα τα σφουγγαράδικα νησιά. Αυτό το γεγονός ήταν η εισαγωγή του σκάφανδρου... 

Μέσα σε λίγα χρόνια τα σπογγαλιευτικά σκάφη και οι σφουγγαράδες αυξήθηκαν εντυπωσιακά.

Η πλούσια παραγωγή των σφουγγαριών συνοδεύτηκε από την αύξηση της τιμής τους.  

Αυτό έγινε λόγω των νέων αγορών και στη μεγάλη ζήτηση, όπως και στον ανταγωνισμό μεταξύ των εμπόρων.  

Ο κύριος όγκος των εξαγωγών πήγαινε στη Αγγλία και στη Γαλλία, ενώ το 1858 άνοιξε και η αγορά της Αμερικής. 

Η εμφάνιση του σκάφανδρου

Στα μέσα της δεκαετίας του 1860, ένα Γάλλος εν ονόματι Auble έφερε στις Νότιες Σποράδες ένα άγνωστο καταδυτικό μηχάνημα, το Σκάφανδρο.  

Οι κάτοικοι των νησιών το πήραν με κακό μάτι. Με βίαιες εκδηλώσεις προσπάθησαν να εμποδίσουν την χρήση του. Έντονες ήταν οι ταραχές στην Κάλυμνο όπου όπως και στις υπόλοιπες Νότιες Σποράδες καταστράφηκαν πολλές καταδυτικές μηχανές. 

Παρά τον ξεσηκωμό των κατοίκων, τα σκάφανδρα καθιερώθηκαν στην σφουγγαροδουλειά περιορίζοντας του γυμνούς δύτες και τους άλλους παραδοσιακούς τρόπους αλιείας.
Παρ' όλ' αυτά, υπήρξε εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγής. Μέσα σε 10 - 15 χρόνια, η εισροή χρήματος υπερδιπλασιάστηκε. Ενώ στη περίοδο 1854-58 οι εξαγωγές έφταναν τις 70.000 λίρες, στη περίοδο 1869-73 οι εξαγωγές (με χρήση σκάφανδρων) στις 150.000 λίρες ενώ στη συνέχεια και προς τα τέλη του αιώνα, η ετήσια παραγωγή έφτασε σε μεγαλύτερα μεγέθη.

Το "Σπογγαλιευτικό Ζήτημα" 

Τα σκάφανδρα με το πλούσιο αλίευμά τους ενίσχυαν την οικονομία κυρίως των κατ' εξοχήν σπογγαλιευτικών νησιών. Πληρώνονταν όμως με δεκάδες νεκρούς και παράλυτους από την νόσο των δυτών όπως και την ολοένα και μεγαλύτερη εξάντληση των βυθών. 

Το καλοκαιρινό ταξίδι διαρκούσε πλέον 6 με 7 μήνες χωρίς το χειμωνιάτικο. Επιπλέον οι δύτες αποσπούσαν από τους βράχους όχι μόνο τα μεγάλα αλλά και τα μικρά σφουγγάρια. Για να βγάλουν τα χρέη του χειμώνα και τα δυσβάσταχτα δάνεια, λόγω των υπέρογκων τόκων, οι δύτες ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τον Χάρο βουτώντας σε όλο και μεγαλύτερα βάθη χωρίς κανόνες και χρονικά όρια κατάδυσης.  Οι γυμνοί σφουγγαράδες, μην μπορώντας να αντεπεξέλθουν αναγκάστηκαν να παραιτηθούν. 

Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1868 η Κάλυμνος αριθμούσε 368 σκάφη με γυμνούς δύτες ενώ το 1900 υπήρχαν μόλις 87.  Ο συνεχής αγώνας κατά των σκάφανδρων, γνωστό ως "Σπογγαλιευτικό Ζήτημα", κορυφώθηκε προς το τέλος του προηγούμενου αιώνα, που ως τότε τα σκάφανδρα δεν σταματούσαν να σπέρνουν τον θάνατο και την απόγνωση. 

Ο απολογισμός των θυμάτων, γύρω στο 1895 ήταν τραγικός: Εκατό με εκατόν πενήντα άτομα χάνονταν κάθε χρόνο, χώρια οι παράλυτοι. Ο φόρος αίματος, μόνο στη Κάλυμνο, μέσα στα τριάντα αυτά χρόνια, από την εμφάνιση του σκάφανδρου, υπολογίζεται ότι 800 τουλάχιστον άτομα έχασαν την ζωή τους ενώ άλλα 200 ήτανε βαριά τραυματισμένα. "Ελαφρά" τραυματισμένα ήταν σχεδόν όλοι οι δύτες του νησιού.  Μόλο που ο σφουγγαράδικος λαός ανάστατος ποθούσε την απαγόρευση του σκάφανδρου, το πρόβλημα ήταν δύσκολο και πολύπλοκο. Για να υπάρξει ουσιώδες αποτέλεσμα θα έπρεπε να απαγορευθεί το σκάφανδρο με νόμο, όχι μόνο από την Τουρκία αλλά και από όλες τις Μεσογειακές χώρες, στα νερά των οποίων δούλευαν σφουγγαράδες.  

Κάρολος Φλέγελ 

Ο Φλέγελ ήταν Ελληνολάτρης και καθηγητής των κλασικών σπουδών από την Βίλνα της Λιθουανίας.  Ήρθε στην Ελλάδα το 1892 για να γνωρίσει τα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Όταν έφτασε και στη Κάλυμνο συγκλονίστηκε από την εικόνα που αντίκρισε. Παντού σακάτηδες, χήρες, ορφανά, χωρίς ελπίδα επιβίωσης και όλες τις τραγικές συνέπειες που είχε αυτό στη ζωή του νησιού.  Έτσι αποφάσισε να εγκατασταθεί στη Κάλυμνο και να αφιερώσει τη ζωή του στον αγώνα για λύτρωση των σφουγγαράδων από την κατάρα του σκάφανδρου.  

Προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και τις κυβερνήσεις των μεσογειακών χωρών με υπομνήματα, με διαλέξεις σε διεθνή συνέδρια και με άρθρα του στο διεθνή τύπο. 

Το 1902 όλες σχεδόν οι εμπλεκόμενες χώρες κατάργησαν το σκάφανδρο με νομοθεσία. Γι' αυτό ο σφουγγαράδικος λαός έκφρασε την ευγνωμοσύνη του προς τον Φλέγελ τον οποίο η Κάλυμνος ανακήρυξε επίτιμό της πολίτη.  Παρ' όλ' αυτά πριν καλά καλά εφαρμοστεί ο νόμος, τα σκάφανδρα επανήλθαν. Έτσι χρειάστηκε να περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που χρησιμοποιήθηκαν, ώστε να αρχίσουν να αποσύρονται.

Το άσυλο των παραλυτικών σπογγαλιέων στα Χανιά Τυπώθηκε στο πλαίσιο του αγώνα του Φλέγκελ. 

Κάρολος Φλέγκελ 
Ο ελληνολάτρης καθηγητής.